Gdzie w góry z psem? Które góry są przyjazne psom? (2024)

Polskie góry to idealne miejsce na wypoczynek w sąsiedztwie natury. Sudety, Beskidy, a może Pieniny? Jest tyle możliwości! Podpowiem Ci jak wybrać najlepsze miejsce w góry z psem, gdzie warto się udać i co spakować, aby zapewnić sobie i swojemu psu niezapomniane chwile. W tym poście opowiem Ci też czy do Parków Narodowych i Krajobrazowych wolno wprowadzać psy?

Przygotowałam listę polecanych miejsc, bazując na moim prawie 10letnim doświadczeniu podróżowania z psami. Bez względu na to, czy preferujesz długie wędrówki po szlakach czy spokojne chwile relaksu na łonie przyrody, mam nadzieję, że znajdziesz tutaj pomysły na udane wakacje.

Czy po Polsce jest trudno podróżować z psem?

Kiedy zaczynaliśmy nasze podróże około 2015 roku, powiedziałabym, że o przyjazne psom miejsca było trudniej. A może tylko tak mi się wydawało, bo sama dopiero zaczynałam? Pokutowało we we mnie wtedy przekonanie, że z psem w wielu miejscach nie jest się mile widzianym.

W miarę zbierania kolejnych doświadczeń i upływu lat zauważyłam jednak, że sytuacja ulega poprawie. Odnoszę wrażenie, że w Polsce obecnie jest dużo więcej knajpek, restauracji, pensjonatów, a nawet muzeów, które zapraszają do siebie opiekunów z psami.

Oczywiście, wciąż to na nas spoczywa odpowiedzialność stosowania się do zasad panujących w danym miejscu. Jeśli dana placówka tego wymaga, bezwzględnie trzymamy psa na smyczy albo zakładamy mu kaganiec. Wielokrotnie jednak spotkałam się z tym, że ochroniarze, nadzorcy, gospodarze czy różnego rodzaju kontrolerzy, wręcz wychodzili z inicjatywą. Nie wymagali kagańca, przynosili dodatkowe miseczki albo koc. To bardzo miłe!

Również przewoźnicy kolejowi zezwalają na przewóz psów. O interpretacjach regulaminów i dobrych zwyczajach napisałam kiedyś osobny post. Dowiesz się z niego też w jaki sposób podróżny może przewieźć więcej niż jednego psa pod opieką.

Gdzie w góry z psem w Polsce? Mapa (aktualizacja styczeń 2024)

Wszystkie tereny poza Parkami Narodowymi stoją otworem… A co z Parkami Narodowymi? Bazując na regulaminach i informacjach pozyskanych od Dyrekcji Parków Narodowych:

Babiogórski Park Narodowy (Beskid Żywiecki)

Strona www Babiogórskiego Parku Narodowego.

Obowiązuje zakaz wprowadzania psów za wyjątkiem ścieżki na Mokry Kozub (która, swoją drogą, jest takim cypelkiem objętym ochroną, poza głównymi granicami Parku).

Czy na Babią Górę można wejść z psem? To problematyczne, jeśli chcemy wejść na ten szczyt czy to dla własnej satysfakcji, czy do książeczki Korona Gór Polski. Aby zdobyć Babią Górę z psem, można wybrać jeden z dwóch wariantów:

1. Z miejscowości Kiczory szlakiem zielonym, w Stańcowej odbić na niebieski i dalej słowackim szlakiem żółtym.
2. W całości po słowackiej strony, z miejscowości Slaná Voda szlakiem żółtym (najkrótszy wariant, 8km w jedną stronę).

Pamiętaj, że wyjazd z psem za granicę wiąże się z obowiązkiem wyrobienia psu paszportu.

Problemem jest to, że szczyt znajduje się kilkanaście metrów po polskiej stronie. Nigdy nie wiadomo jak napotkany strażnik zachowa się w razie kontroli. Z relacji innych wędrowców z psami znamy historie, w których pies na samym szczycie nie stanowił problemu, jak i takie, w których strażnicy twardo bronili tych kilkunastu metrów od granicy. Niezależnie od tego, pamiętaj aby trzymać psa na smyczy i nie utrudniać wędrówki innym turystom. Buduj relację ze swoim psem i ucz go podstawowego posłuszeństwa. Jeśli wszyscy o to zadbamy we własnym zakresie, mamy jako cała psia społeczność, większe szanse na pokazanie, że jesteśmy godni zaufania. W skrócie – nie rób siary, bo stracimy na tym wszyscy. Ok? ;)

Bieszczadzki Park Narodowy (Bieszczady)

Strona www Bieszczadzkiego Parku Narodowego

Obowiązuje zakaz wprowadzania psów za wyjątkiem trzech wyznaczonych szlaków:

• od Przełęczy Wyżniańskiej do Schroniska Pod Małą Rawką (można do niego zabrać swojego psiaka i w nim przenocować, po uprzednim ustaleniu),
• od Nasicznego na Przełęcz Przysłup Caryński
• od Bereżek na Przełęcz Przysłup Caryński (razem z poprzednim, tworzą jeden długi szlak z Przełęczą pośrodku)
• od Tarnawy Niżnej do Dźwiniacza Górnego (ścieżka z betonowych płyt).

Czy z psem można wejść na Tarnicę, najwyższy szczyt Bieszczad? Niestety, nie. Tarnica leży na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego i nie wyznaczono na nią szlaku dostępnego do wędrówek z psem.

Pamiętaj jednak, że Bieszczady to nie tylko Bieszczadzki Park Narodowy, co widać na umieszczonej powyżej mapie.

Gorczański Park Narodowy (Gorce)

Strona www Gorczańskiego Parku Narodowego

Obowiązuje zakaz wprowadzania psów za wyjątkiem sześciu szlaków, w ten sposób opisanych przez GPN:

• szlak turystyczny czerwony: Rabka – Stare Wierchy – Turbacz – Zielenica – granica Parku,
• szlak turystyczny niebieski w dolinie Kamienicy na odcinku Trusiówka – Papieżówka,
• szlak turystyczny zielony: Koninki – Tobołów – Obidowiec – Stare Wierchy i odcinek ścieżki edukacyjnej „Wokół doliny Poręby”: polana Suhora – polana Młynarska tzw. Kopana Droga,
• szlak spacerowy w dolinie Olszowego Potoku na odcinku Leśniczówka Hucisko – Czarne Błota,
• szlak spacerowy w dolinie potoku Turbacz na odcinku Leśniczówka Hucisko – Stara Huta,
• szlak spacerowy w dolinie Łopusznej na odcinku Gajówka Mikołaja – Żubrowisko.

Zobacz mapę szlaków udostępnionych do wędrówek z psami na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego (źródło: GPN).

Czy można na Turbacz wejść z psem? Można! Turbacz, najwyższy szczyt Gorców, leży poza terenem Gorczańskiego Parku Narodowego. Planując wycieczkę zaplanuj ją oczywiście tak, by dotrzeć na szczyt szlakami leżącymi poza GPN. Przerwę możesz zrobić w Schronisku PTTK na Turbaczu.

Karkonoski Park Narodowy (Karkonosze, Sudety)

Strona www Karkonoskiego Parku Narodowego

Na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego wprowadzono częściowy zakaz wprowadzania psów na określone szlaki (wymienione powyżej, zgodnie z informacjami na stronie KPN):

1. Na zielonym z Polany do szlaku czerwonego przy Słoneczniku,
2. Na zielonym od Pielgrzymów do schroniska Odrodzenie
3. Na zielonym od Przełęczy Karkonoskiej (od schroniska Petrova Bouda), do Schroniska Pod Łabskim Szczytem i dalej Mokrą Drogą przez zbocza Szrenicy aż do Jakuszyc (cała Ścieżka nad Reglami jest z zakazem)
4. Na czarnym od Jaworowej Łąki w Czarnym Kotle Jagniątkowskim do Koralowej Ścieżki;
5. Na czarnym, na Petrówce od Jagniątkowa, od Drogi pod Reglami do szlaku czerwonego przy Petrovej Boudzie,
6. Przy wodospadzie Kamieńczyka,
7. Na czerwonym przez Kocioł Łomniczki od schroniska Dom Śląski do remontowanego schroniska Nad Łomniczką,
8. Na odcinku szlaku czerwonego od skrzyżowania z czarnym szlakiem z Michałowic do skrzyżowania z niebieskim prowadzącym do Przełęczy pod Śmielcem.
9. Na żółtym od Betonowego Mostu do remontowanego schroniska Nad Łomniczką.
10. Na niebieskim od Skalnego Stołu do Przełęczy Okraj.

Na pozostałe szlaki można wchodzić z psem. Można na przykład przejść całą grań Karkonoszy. Można też swobodnie wędrować po czeskiej stronie Karkonoszy.

Czy można wejść z psem na Śnieżkę, najwyższy szczyt Karkonoszy i Sudetów? Można! Zarówno od polskiej, jak i czeskiej strony. Należy jednak pamiętać o tym, by wybrać szlaki udostępnione do wędrówek z psem (czyli np. nie przez Kocioł Łomniczki). Ten szlak należy ominąć także gdy idziemy z psem przez całe Sudety Głównym Szlakiem Sudeckim.

Magurski Park Narodowy (Beskid Niski)

Strona www Magurskiego Parku Narodowego

Sprawa Magurskiego Parku Narodowego jest równie enigmatyczna, jak zapisy w Ustawie o Ochronie Przyrody (opisuję ten problem w dalszej części artykułu). Park nie posiada planu ochrony, ale powołuje się na ustawowy zakaz wprowadzania psów. Tę sprawę dokładniej relacjonuje na swoim FP „Nie dla zakazu wędrówek z psem po parkach narodowych” (odsyłam do konkretnego posta).

Praktyka pokazuje, że dużo zależy od tego na jakiego strażnika się trafi. Niektórzy zawracają, inni zwracają uwagę i puszczają wolno, a jeszcze inni wcale nie zwracają uwagi na psa.

Jeśli natomiast chodzi o najwyższy szczyt Magury Spiskiej, Rzepisko – można tam wejść z psem, bo leży ona daleeeeeko od podobnie zwanego, Magurskiego Parku Narodowego.

Park Narodowy Gór Stołowych (Góry Stołowe, Sudety)

Strona www Parku Narodowego Gór Stołowych

Park Narodowy Gór Stołowych niegdyś był w pełni przyjazny psom. Niestety, w minionych latach wyznaczony został nowy plan ochrony, a wraz z nim wprowadzono zakaz wprowadzania psów na większość szlaków. Udostępnione zostało kilka z nich, a na pngs.com.pl znajduje się mapka szlaków.

Aktualizacja maj 2024: została udostępniona nowa mapa, a wraz z nią nowe szlaki dostępne dla psów. Polecam porównać obydwie mapy. Co się zmieniło?

W poprzednim wariancie wyznaczone szlaki były mało atrakcyjne do wędrówek, wiele z nich prowadziło po prostu głównymi drogami. Obecnie wytyczone trasy są, w mojej opinii, dużo bardziej atrakcyjne! Wiele asfaltowych odcinków zostało zastąpionych pobliskimi szlakami pieszymi.

Z ciekawszych zmian:

Należy również pamiętać, że w Parkach Narodowych co do zasady możemy poruszać się z psem wzdłuż oficjalnych dróg oraz że mapa ta pokazuje po jakich szlakach możemy poruszać się NA TERENIE PNGS. Szlaki poza PNGS są w pełni dostępne dla psów.

Pojawia się więc pytanie, czy na Szczeliniec Wielki można wejść z psem? Można, ale tylko do Schroniska PTTK na Szczelińcu Wielkim. Nie można iść dalej, to znaczy na trasę widokową pomiędzy skałkami – po dojściu do schroniska należy zejść z powrotem na dół. Jeśli zbieramy pieczątki do Korony Gór Polski, oznacza to że możemy zdobyć szczyt z psem i podbić książeczkę w Schronisku. Nie trzeba iść dalej, by potwierdzić zdobycie szczytu.

Alternatywa: Czeskie Broumovské stěny

Wybierając się w Góry Stołowe z psem pamiętaj, że Góry Stołowe to nie tylko Park Narodowy… Choć to prawda, że obszarem chronionym objęto znaczną, polską część tych gór (co widać na mapce). Na szczęście Góry Stołowe rozciągają się też po stronie naszych czeskich sąsiadów – ich czeska nazwa to Broumovské stěny. Można poruszać się po nich z psem, bez ograniczeń (oczywiście na smyczy). Zachęcam do eksplorowania tych zakątków – są równie skaliste i piękne! Na przykład:

• huśtawka na szczycie Koruna,
• skalne miasto Adršpach (można z psem),
• mniejsze skalne miasteczko Ostaš
• kamienna brama na szczycie Kamenná brána

Pieniński Park Narodowy (Pieniny)

Strona www Pienińskiego Parku Narodowego

Pieniński Park Narodowy w swoim planie ochrony z 2014 roku nie wyznaczył żadnych szlaków do wędrówek po tych górach z psem.

Świętokrzyski Park Narodowy (Góry Świętokrzyskie)

Strona www Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Po bardzo burzliwych czasach dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego, zdaje się że ten wciąż nie uchwalił plany ochrony. Mimo to, zakaz wprowadzania psów uznaje za obowiązujący – sytuacja podobna do Magurskiego PN. Udostępnione są dwa szlaki:

1. szlak czerwony Huta Szklana – Łysa Góra (nie mylić z Łysicą, najwyższym szczytem)
2. ścieżka pieszo-rowerowa między Świętą Katarzyną a Podgórzem (w północnej części parku)

Obydwa szlaki prowadzą wzdłuż asfaltowych dróg (zobacz mapę, źródło: swietokrzyskipn.org.pl). Droga pomiędzy Świętą Katarzyną a Podgórzem prowadzi granicą Parku, więc i tak można poruszać się tam z psem…

Czy na Łysicę (najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich) można wejść z psem? Według władz Parku – nie. Według praktyki i strażników – czasem tak, a czasem nie – w zależności od tego na kogo się trafi. Relacje wędrowców z psami dużo częściej przytaczają decyzję na ich korzyść, np. „pani z okienka zwróciła uwagę, ale wpuściła”.

Tatrzański Park Narodowy (Tatry)

Strona www Tatrzańskiego Parku Narodowego

Po polskie stronie Tatr obowiązuje zakaz wprowadzania psów, za wyjątkiem dwóch szlaków:

• Droga pod Reglami
• dnem Doliny Chochołowskiej (z Siwej Polany do schroniska na Polanie Chochołowskiej)

Więc czy na Rysy można wejść z psem? Do niedawna można było zrobić to podchodząc od słowackiej strony. Niestety, władze słowackiego Parku (TANAP) w grudniu 2023 za pomocą regulaminu wprowadziły zakaz wędrówek z psami poza kilkoma wyznaczonymi szlakami. Na liście nie znalazł się żaden szlak prowadzący na Rysy. Jednak – z tego co mi wiadomo – sytuacja jest dynamiczna i w toku, a to za sprawą zarówno petycji (decyzja wzbudziła sprzeciw kilku środowisk, nie tylko psiarzy), jak i… procesu odwoływania obecnego dyrektora słowackiego parku.

Czy polskie góry są przyjazne psom, psiolubne? (mapa)

Bardzo często w wiadomościach do mnie pada pytanie… „Gdzie w ogóle mogę jechać z psem, skoro wszędzie są zakazy?”. Tymczasem zakazy obejmują co najwyżej Parki Narodowe, które stanowią zaledwie 1% powierzchni kraju. O Parkach Narodowych i legalności zakazów przeczytasz w dalszej części artykułu.

Poniżej przedstawiam mapę obszarów górskich w Polsce oraz zaznaczone Parki Narodowe. Jak widzisz, terenów do spacerowania z psem poza Parkami Narodowymi jest MNÓSTWO. Planując wyjazd w te góry z psem, weź pod uwagę, że mapka jest tylko poglądowa.

Czarnym kolorem zaznaczone są Parki Narodowe. Przejdź do Google Maps, aby zobaczyć całą mapę obszarów górskich.

Masz pomysł co powinnam dodać do mapy albo znasz bardziej aktualne informacje? Napisz w komentarzu 👇

Czy do Parku Narodowego można wejść z psem?

W Polsce mamy 23 Parki Narodowe. Utarło się, że „nie można do nich wchodzić z psami” albo że „można wchodzić tylko do niektórych”. Od czego więc zależy to czy można, czy nie można?

Sprawa jest dość skomplikowana i postaram się ją wyjaśnić jak najprościej.

To, czy do Parków Narodowych wejść z psem reguluje Ustawa o Ochronie Przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 roku. Art. 15 mówi, że:

1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:
   • 16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas;

Oznaczałoby, to, że co do zasady nie możemy wejść do żadnego Parku Narodowego z psem… Chyba że w planie ochrony zostały nam do tego celu udostępnione szlaki. Plan ochrony to dokument ustalany raz na 20 lat, który określa co i w jakim zakresie jest chronione, jakie działania są podejmowane, jaki jest plan na najbliższe lata, którędy wiodą szlaki i inne ścieżki udostępnione do ruchu, i tak dalej.

Czy zakaz wprowadzania psów do Parków Narodowych jest legalny?

Problem w tym, że niewiele Parków ma ustalony plan ochrony. Ustawa weszła w 2004 roku i Parki miały 5 lat, by ustanowić zgodny z nią plan ochrony. Zrobiło to jednak tylko kilka Parków, a więc tylko kilka miałoby rzeczywiste prawo zakazać wprowadzania psów. A jednak, jak życie pokazuje, przez ostatnie 20 lat nie tylko te, ale i te bez ustanowionego planu ochrony, szasta zakazami wprowadzania psów wedle własnego uznania.

„Ale jest napisane, że zakaz jest domyślny, chyba że ustalą plan ochrony”. W porządku – ale co, jeśli nie ma planu ochrony? Nikt na to pytanie nie potrafi odpowiedzieć. Opiekunowie psów uważają, że w Parkach Narodowych, które po 2004 nie przygotowały planu ochrony, zakaz wprowadzania psów jest martwy.

To pewna patologia polskiego prawa i systemu ochrony przyrody. Patologia, która powoli zacznie wypływać, bo mija właśnie 20 lat od wprowadzenia Ustawy w życie. Parki Narodowe będą musiały uchwalić nowe plany ochrony. Spodziewam się, że przy okazji rosnącej świadomości opiekunów psów i gorącej dyskusji na temat zakazów, Parki zaczną zajmować stanowiska w swoich planach ochrony. To może w przyszłości utrudnić wypady z psem w góry.

Musimy jednak pamiętać, że Parki Narodowe zajmują 1% powierzchni naszego kraju. Bardzo często w wiadomościach do mnie pada pytanie… „Gdzie w ogóle mogę jechać z psem, skoro wszędzie są zakazy?”. Uważam, że to paradoks Parków Narodowych. Wyznaczając obszar chroniony skupia się na nim całą uwagę ludzi. Czy słyszałeś o Karkonoszach i Karkonoskim Parku Narodowym? O Tatrach i Tatrzańskim Parku Narodowym? A czy słyszałeś, że w Polsce mamy także Góry Łużyckie, Góry Opawskie, Góry Bialskie? Mniejsze, skromniejsze, dziksze? Na terenie niektórych z nich nie ma nawet Parku Krajobrazowego – to po prostu dzikie, zalesione pagórki. Cisza tam dzwoni w uszach, bo wszystkich wywiało do słynnych, znanych, oczywistych w wyborze, Parków Narodowych.

Czy do Parku Krajobrazowego można wejść z psem?

W Polsce istnieje ponad 120 Parków Krajobrazowych. To obszary chronione wyznaczane mocą sejmików wojewódzkich. Na terenie Parków Krajobrazowych obowiązują mniej restrykcyjne zasady, niż w Parkach Narodowych. Zasady te nie obejmują zakazu wprowadzania psów, co oznacza, że na teren Parku Krajobrazowego możemy wejść z psem.

Warto jednak wziąć pod uwagę, że na terenie Parków Krajobrazowych mogą znajdować się Rezerwaty. To zazwyczaj niewielkie obszary o wysokim stopniu ochrony. Do nich nie możemy wprowadzać psów i powinniśmy zaplanować trasę tak, by go ominąć. Wyjątkiem od reguły są przypadki, w których zezwala się na wprowadzanie psów na teren rezerwatu. Taka sytuacja ma miejsce na przykład w Rezerwacie „Torfowisko pod Zieleńcem” w Górach Bystrzyckich położonych na terenie Sudetów Środkowych.

Czy w lesie można spuścić psa ze smyczy, luzem?

Nie. Artykuł 166 kodeksu wykroczeń mówi jasno. „Kto w lesie puszcza luzem psa, poza czynnościami związanymi z polowaniem i ratownictwem, podlega karze grzywny albo karze nagany”. Zabronione jest również puszczanie psów luzem na terenie Parków Krajobrazowych i Parków Narodowych.

Zgodzę się, że pies potrzebuje ruchu. Ruch sprzyja produkcji i przekazywaniu serotoniny, podczas swobodnego ruchu pracują inne mięśnie, niż podczas marszu na krótkiej smyczy. Ja godzę obowiązki z potrzebami prowadząc psy na długiej smyczy lub na lince.

Nie będę ukrywać, że zdarza mi się spuszczać ze smyczy, ale tylko Krakersa. Włożyłam mnóstwo pracy w jego przywołanie, odwołanie, reakcję na imię i posłuszeństwo. Nie jest psem popędowym, wielokrotnie już odwoływał się od zwierzyny. Trzyma się blisko mnie, nie jest lękowy ani agresywny. Nie ufam mu w 100%, bo wciąż jest tylko i aż zwierzęciem. Moim obowiązkiem jest stale kontrolować go i otoczenie. Pilnuję, by nie odbiegał na więcej niż kilka, kilkanaście metrów. Historia zna przypadki „pomylenia człowieka z dzikiem”, a co dopiero luzem biegającego psa. Nie bez powodu dwa moje pozostałe psy – niedosłysząca seniorka Fibi i narwany, lękowy młodzieniec Kefir – zawsze chodzą na smyczy lub długiej (10-15m) lince. Ponadto, absolutnie nigdy nie spuszczam psa ze smyczy na terenie Parków Narodowych.

Wycieczka w góry z psem – co spakować?

Kiedy idę w góry na dzień lub kilka i wszystko taszczę na własnych plecach, to z wiadomych względów ograniczam się jedynie do spakowania jedynie niezbędnych rzeczy. Ta zasada ani trochę nie omija ekwipunku dla moich psów, więc nawet dla nich pakuję minimum.

O tym, co ja zabieram do plecaka na wypad w góry z psem, przeczytasz w poście „Subiektywny niezbędnik. Co spakować dla psa w góry?”.

Bezpieczeństwo w górach z psem

Czy to na jedną noc, czy na kilkudniową wędrówkę – bezpieczeństwo to podstawa. Do moich fundamentalnych zasad bezpieczeństwa należą:

• prowadzę psy na smyczy lub lince. Oprócz tego, że mogą pobiec za dziką zwierzyną, to mogą zostać też „przypadkowo postrzelone” przez myśliwego. Moje psy są po prostu bezpieczniejsze przy mnie.
• zapisuję numery alarmowe do lokalnych służb. Jeśli jadę w polskie góry, sprawdzam numery i komunikaty lokalnego GOPR/TOPR. Jeśli jadę za granicę lub zamierzam wędrować na granicy (np. polsko-czeskiej, polsko-słowackiej, polsko-ukraińskiej), znajduję i zapisuję numery do ichniejszego górskiego pogotowia rachunkowego.
• noszę przy sobie apteczkę. Skład mojej apteczki możesz podejrzeć w poście „Apteczka dla psa w góry (lista)„
• mierzę siły na zamiary. Planuję trasę tak, by w razie czego móc ją skrócić lub poprosić o pomoc (np. przy schroniskach). Przygotowuję plan B. Sprawdzam pogodę. Latem uważam na wysokie temperatury i burze, a zimą na niskie temperatury, zagrożenie lawinowe i zalegający głęboki śnieg, który utrudnia marsz.

Pamiętajmy, że wędrując z psem, jesteśmy odpowiedzialni nie tylko za siebie, ale też za psa. Zwracaj uwagę na wszelkie sygnały stresu i dbaj o jego dobre samopoczucie i realizację potrzeb.

Szerokości i miłej wędrówki!